Hubble teleskopu peyk istilasına dözə biləcəkmi?

Yer orbitində peyklərin sayı sürətlə artdıqca, kosmosdan çəkilən elmi görüntülərin gələcəyi görünməz bir təhlükə ilə üz-üzə qalır. Bir zamanlar insanlığın kainata açdığı ən aydın pəncərə hesab olunan Hubble və digər orbit teleskopları indi peyklərin yaratdığı işıq çirklənməsi səbəbindən ciddi risk altındadır.

NASA tədqiqatçıları tərəfindən aparılan və nüfuzlu Nature jurnalında dərc olunan yeni araşdırma göstərir ki, yaxın on il ərzində bu süni obyektlərin yaydığı və əks etdirdiyi işıq, kosmik müşahidələrin keyfiyyətində kəskin azalmalara səbəb ola bilər və bu, elm üçün geri dönməz nəticələr doğura bilər.

Peyk şəbəkələrinin sürətli artımı görüntü keyfiyyətini necə məhv edir?

Son illərdə Yer orbitində yerləşdirilən peyklərin sayı kəskin şəkildə artıb. 2019-cu ildə 5 000-dən az olan aktiv peyklərin sayı bu gün 15 800-dən artıqdır və mövcud planlar həyata keçirilərsə, növbəti 10 ildə bu göstərici 560 minə çata bilər.

Bu artım astronomik müşahidələr üçün fəlakətli nəticələr yaradır. Çünki teleskopların açıq olduğu (exposure) anlarda peyklər kameraların qarşısından keçərək görüntülərdə parlaq xətlər və təhrif olunmuş hissələr yaradır.

Hubble teleskopu üçün təhlükə: 40%-ə qədər keyfiyyət itkisi riski

NASA alimlərinin simulyasiyalarına əsasən, peyklərin yaydığı işıq növbəti on ildə Hubble teleskopunun çəkdiyi şəkillərin demək olar ki, 40%-nin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər.

Bu, yalnız estetik bir problem deyil. Hubble kimi teleskoplar ulduzların parlaqlığında mikro dəyişiklikləri analiz edərək ekzoplanetlərin mövcudluğunu aşkar edir. Işıq çirklənməsi isə bu zərif dəyişiklikləri gizlədir.

Çin Xuntian teleskopu və digər orbit müşahidə alətlərinin qarşılaşacağı risklər

Yaxın vaxtlarda orbitə buraxılacaq Çin istehsalı Xuntian teleskopu və digər yeni nəsil kosmik cihazlar daha geniş görüntü bucağına sahibdir. Bu isə daha çox peyk görüntüləmə riski deməkdir.

Məsələn, Hubble orta hesabla hər görüntüdə 2.14 peyk izi göstərdiyi halda, Xuntian teleskopunun çəkəcəyi hər bir kadrda təxminən 92 peyk izi görünə bilər. Bu isə elmi məlumatların böyük hissəsinin yararsız hala düşə biləcəyi anlamına gəlir.

Işıq əks olunması və ekzoplanet aşkarlanmasında yaranan kritik problemlər

Peyklər yalnız təsadüfi olaraq kameraya düşmür. Onlar Günəş, Ay və hətta Yer səthindən gələn işığı əks etdirərək teleskop sensorlarına əlavə şüalar göndərir.

Bu əlavə işıq, astronomların ekzoplanet axtarışında istifadə etdiyi “transit metodu”nun effektivliyini azaldır. Nəticədə, parçalanmış və qeyri-sabit işıq məlumatları səhv nəticələrə səbəb ola bilər.

Daha tünd peyklər həll yolu olsa da, yeni risklər yaradır

Şirkətlər daha az işıq əks etdirən, daha tünd peyklər üzərində sınaqlar aparsa da, bu da başqa problemlər yaradır. Qaranlıq peyklər daha çox istilik udur və nəticədə daha çox infraqırmızı şüa yayır.

Bu isə infraqırmızı diapazonda çalışan teleskoplara əlavə maneə yaradır və problemləri başqa müstəviyə daşıyır. Yəni, bir problemi həll edərkən, başqa bir kritik maneə ortaya çıxır.

Bəşəriyyət üçün zamanla yarış: indi tədbir görülməzsə nə olacaq?

NASA alimi Alejandro Borlaf bildirir ki, ilk dəfədir ki, texnologiyanın inkişafı görüntüləmə qabiliyyətini artırmaq əvəzinə, onu məhdudlaşdırır. O vurğulayır ki, peyk sistemləri ilə teleskopların paralel və balanslı şəkildə fəaliyyət göstərməsi üçün optimallaşdırılmış yanaşma vacibdir.

Əks halda, insanlığın kosmik müşahidə potensialı geri dönüşü olmayan nöqtəyə çata bilər və bu, həm təhlükəli asteroidlərin erkən aşkarlanmasına, həm də kainatın dərinliklərinin öyrənilməsinə ciddi zərbə vuracaq.

Texniki statistik müqayisə: peyklərin teleskoplara təsiri

Bu problem təkcə astronomiya ilə məhdudlaşmır. Orbitdəki peyklərin sayının artması qlobal internet, müdafiə, GPS, hava proqnozu və rabitə üçün vacibdir. Lakin balanssız artım, kosmik mühiti geri dönməz şəkildə məhv edə bilər.

Böyük texnologiya şirkətləri – xüsusilə genişmiqyaslı peyk internet layihələri həyata keçirənlər – ekoloji və elmi məsuliyyət daşımalıdır. Gələcəkdə beynəlxalq kosmos qanunları yenilənməli, peyk buraxılışı kvotalarla tənzimlənməli və reflektiv səth normasına ciddi tələblər qoyulmalıdır.

Əgər indi bu problem həll olunmasa, 2035-ci ildən sonra yüksək dəqiqlikdə kosmik görüntüləmə yalnız uzaq orbit və ya Ay bazalı teleskoplarla mümkün olacaq. Bu isə həm xərc, həm də risk baxımından çox böyük resurs tələb edəcək. Elmi tədqiqatlar yavaşlayacaq, kosmos iqtisadiyyatı isə daha bahalı və məhdud bir sahəyə çevriləcək.

Daha Oxu: Kataklizm Barədə Hər Şeyi Bil – Qlobal Risklər və Mübarizə Yolları

Yekun

Peyk şəbəkələrinin nəzarətsiz artımı yalnız interneti yox, eyni zamanda kainata baxışımızı da təhlükə altına alır və Hubble kimi teleskopların gələcəyini ciddi şəkildə sual altına salır.

FAQ

1. Peyklər Hubble teleskopuna necə mane olur?
   Peyklər Günəş və Ay işığını əks etdirərək görüntülərdə parlaq xətlər yaradır və sensorların dəqiq ölçü aparmasına mane olur.
2. Bu problem yalnız Hubble üçün keçərlidir?
   Xeyr. Xuntian və digər yeni nəsil teleskoplar daha da çox təsir altındadır.
3. Bu texniki problem nə vaxt kritik olacaq?
   Alimlərin proqnozuna görə, növbəti 10 il ərzində bu problem pik nöqtəsinə çatacaq.
4. Daha tünd peyklər bu problemi həll edərmi?
   Qismən. Lakin onlar daha çox istilik yayaraq infraqırmızı müşahidələr üçün yeni problem yaradır.
5. Hökumətlər və şirkətlər nə etməlidir?
   Peyk buraxılışına limit qoyulmalı və reflektivlik standartları tətbiq olunmalıdır.