Kosmos araşdırmalarının başlanğıc dövrünə aid olan Vanguard 1 peyki, 67 ildən sonra yenidən diqqət mərkəzinə düşüb. Elmi və texnoloji nailiyyətlərin canlı sübutu olan bu kiçik, lakin möhtəşəm peykin geri qaytarılması müzakirə mövzusuna çevrilib. Lakin bu prosesin çətinlikləri və mümkün faydaları barədə hələ də suallar qalmaqdadır.
Kosmos yarışı və Vanguard 1-in tarixi missiyası
1957-ci ildə Sovet İttifaqının “Sputnik-1” peykini orbitə buraxması ABŞ-da ciddi narahatlıq yaratdı. ABŞ-ın cavabı olan Vanguard proqramı isə heç də uğurlu başlamadı. İlk buraxılış uğursuz oldu və “Kaputnik” adlandırıldı. Lakin tezliklə vəziyyət dəyişdi: ABŞ-ın ilk uğurlu peyki “Explorer 1” 1958-ci ilin yanvarında orbitə çıxdı.
Ardınca, 1958-ci il martın 17-də buraxılan Vanguard 1, dünyanın orbitində qalan ən qədim süni peyk statusunu qazandı. NASA-nın yox, ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin (NRL) nəzarətində olan bu peyk, ilk dəfə Günəş panellərindən enerji alan süni kosmik cisim idi.
Vanguard 1 hələ də yerə ən yaxın nöqtədə 660 km, ən uzaq nöqtədə isə 3822 km hündürlükdə elliptik orbitdə dövr edir. 1964-cü ildə enerji ehtiyatları tükəndiyi üçün siqnal ötürməni dayandırsa da, onun mövqeyi və orbital trayektoriyası dəqiq müəyyən edilir.
Peykin geri qaytarılması: Reallıq, yoxsa fantastika?
Son dövrlərdə alimlər və mühəndislər Vanguard 1-in orbitdən götürülməsi və Yerə qaytarılması ehtimalını araşdırırlar. Bu ideya niyə önəmlidir? Çünki Vanguard 1 kosmik araşdırmaların başlanğıc dövrünə aid nadir bir nümunədir və onun Yerə gətirilməsi elmi tədqiqatlar üçün böyük imkanlar aça bilər.
Məsələyə maraq göstərənlər arasında ABŞ-ın müdafiə və texnologiya şirkəti Booz Allen Hamilton-un araşdırma qrupu da var. Layihə rəhbəri Met Beal qeyd edir ki, Vanguard 1 təkcə kosmik tarixin bir parçası deyil, həm də kosmosun materiallara və texnologiyalara uzunmüddətli təsirlərini öyrənmək üçün unikal bir imkan yaradır.
Geri qaytarılma prosesi necə ola bilər?
Vanguard 1-in geri qaytarılması iki mərhələdən ibarət ola bilər:
Müşahidə və təhlil: Yüksək dəqiqlikli sensorlar vasitəsilə peykin indiki vəziyyəti müəyyən edilməlidir. O, hələ də orbitdə sabit şəkildə qalır, yoxsa fırlanır və ya zədələnib?
Bərpa missiyası: Əgər texniki olaraq mümkündürsə, peyk orbitdən daha aşağıya enməli və ya Beynəlxalq Kosmik Stansiyaya (ISS) çatdırılaraq oradan Yerə qaytarılmalıdır.
Məsələ ondadır ki, Vanguard 1 olduqca kiçik və həssas bir cismdir: yalnız 1.46 kq ağırlığında və 15 sm diametrindədir, üzərində isə 91 sm-lik antenlər var. Onu orbitdə manipulyasiya edərkən ciddi dəqiqlik və ehtiyat tələb olunur.
Kim bu missiyanı maliyyələşdirəcək?
Kosmos missiyaları adətən böyük maliyyə xərcləri tələb edir. Vanguard 1-in geri qaytarılması ilə maraqlanan şəxslər arasında kosmos biznesinə sərmayə qoyan milyarderlər də ola bilər.
Məsələn, Jared Isaacman adlı iş adamı SpaceX vasitəsilə özəl astronavt missiyaları həyata keçirir və hətta Hubble teleskopunun orbitini yüksəltməyi təklif edib. Digər tərəfdən, Jeff Bezos Apollo missiyalarının mühərriklərini okeanın dibindən çıxarıb muzeyə yerləşdirmək üçün vəsait ayırmışdı. Ola bilər ki, Vanguard 1-in bərpası da belə bir özəl maliyyə dəstəyi ilə mümkün olsun.
Bu missiya bizə nə qazandıracaq?
Əgər Vanguard 1 Yerə qaytarılsa, onun üzərində aparılacaq tədqiqatlar bir neçə kritik sualı cavablandıra bilər:
Materiallar: 67 il kosmos şəraitinə məruz qalan metal, günəş panelləri və batareyalar hansı vəziyyətdədir?
Kosmik zibil və mikrometeoritlər: Peykə hansı xarici təsirlər olub? Bu, gələcək kosmik avadanlıqların dizaynına necə təsir edəcək?
Orbit dinamikası: 1964-cü ildən bəri aktiv olmamasına baxmayaraq, peykin trayektoriyası necə dəyişib?
Bundan əlavə, Vanguard 1-in Yerə gətirilməsi kosmos tarixi ilə bağlı bənzərsiz bir muzey eksponatı yaratmaq imkanı verə bilər. Vaşinqtonda yerləşən Smithsonian Milli Hava və Kosmos Muzeyi bu peyki sərgiləmək üçün ideal bir məkan ola bilər.
Vanguard 1 gələcəyin kosmik missiyalarına yol açacaq?
Vanguard 1-in bərpası elm, mühəndislik və tarix üçün əvəzolunmaz bir fürsət ola bilər. Onun tədqiqi sayəsində biz kosmosda uzun müddət qalan obyektlərin vəziyyətini öyrənə, gələcək missiyalar üçün mühüm nəticələr çıxara bilərik.
Ancaq bu missiyanın reallaşması üçün hələ uzun bir yol var. İlk növbədə, texniki imkanlar, risklər və maliyyə xərcləri nəzərə alınmalıdır. Vanguard 1 bəşəriyyətin kosmos fəthinin ən qədim şahidlərindən biridir. Onun geri gətirilməsi yalnız tarixi bir nailiyyət olmayacaq, həm də gələcək nəsillərə yeni üfüqlər açacaq bir addım olacaq.
