Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü açıq şəkildə bəyan etmişdir: “İran öz bildiyini edir, lakin onun heç bir əhəmiyyəti yoxdur!” Bu açıqlama həm İranın, həm də Ermənistanın regiondakı rolu ilə bağlı həqiqətləri ortaya çıxarmaqdadır. İran, Azərbaycan və Ermənistan arasında potensial sülh müqaviləsinə yalnız seyrçi kimi yanaşa bilər, çünki bölgədəki digər ölkələr və hətta İranın dəstəklədiyi Ermənistan belə İranın müdaxiləsinə ehtiyac duymur. İslam Respublikasının illərlə yürüdülən regional siyasəti, əsasən, özünü güclü bir aktor kimi göstərməyə yönəlsə də, reallıq tamamilə fərqlidir.
İranın Siyasi İddiaları və Reallıq
İranın xarici siyasətində xüsusilə İraqla müharibədən sonra silahlanmaya genişmiqyaslı diqqət yetirməsi, ölkənin regional güc kimi qəbul edilmək istəyini göstərir. “Müqavimət oxu” (müqavimət cəbhəsi) adı altında Suriya, Livan və Yəmən kimi ölkələrdə təsirini genişləndirən İran, həm Qərb ölkələrinə, həm də Səudiyyə Ərəbistanı kimi ərəb dövlətlərinə düşmən münasibət bəsləyərək regional qarşıdurmaları artırıb. Lakin bu siyasət Qafqaz regionunda, xüsusən də Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsində iflasa uğradı.
Digər tərəfdən, İran özünü bölgədə sabitlik tərəfdarı kimi təqdim edir və qonşularının suverenliyinə hörmət etdiyini iddia edir. İranın hərbi-siyasi strategiyaları və Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyi, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsinin həllinə sülh yolu ilə töhfə vermək istiqamətində olduğu bildirilsə də, praktiki addımlar bunu tam dəstəkləmir. İranın regional sabitliyi təmin etmək məqsədi ilə hər iki ölkə arasında vasitəçilik etməsi nəzəriyyədə mümkün olsa da, Ermənistanla hərbi əməkdaşlığı və Azərbaycana qarşı iqtisadi və siyasi təzyiqləri bu iddianın əksini göstərir.
İkinci Qarabağ müharibəsində İran, Azərbaycanı yalnız sözdə dəstəkləsə də, faktiki olaraq Ermənistana silah yardımları ilə kömək etdi. Bu yardımlar Hindistandan Ermənistana daşınaraq gecələr İran vasitəsilə çatdırıldı. Azərbaycan üçün bu, yalnız bir təcavüz aktı deyil, həm də müsəlman ölkəsi olan İranın xristian Ermənistana verdiyi birbaşa dəstəyin simvoludur. İslam dinini bayraq edərək regionda təsirini artırmağa çalışan İranın, müsəlman qardaşını düşmənlə mübarizədə yalnız buraxması, bu ölkənin dini və siyasi dəyərlərinin nə qədər ziddiyyətli olduğunu göstərir.
Azərbaycanın Qələbəsi və Zəngəzur Dəhlizi Məsələsi
Azərbaycanın 44 günlük müharibədə Ermənistanı məğlub etməsi, yalnız ölkəmiz üçün deyil, həm də regionun geosiyasi tarazlığı üçün mühüm bir qələbə idi. Türkiyənin dəstəyi ilə əldə edilən bu uğur, Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi məsələsini gündəmə gətirdi. Bu dəhliz, tarixi və hüquqi olaraq Azərbaycan ərazisi olan Zəngəzurda iqtisadi və strateji üstünlüyü bərpa etməyi nəzərdə tutur. Lakin İran bu inkişaflardan narahat oldu və bunun qarşısını almaq üçün müxtəlif maneələr yaratmağa çalışdı.
İranın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı iddiaları isə tamamilə əsassızdır. İran Azərbaycanın bu bölgədə nəzarəti bərpa etməsinin “geopolitik müqavilələrə zidd” olduğunu bəyan etdi və bu mövqeyini dəfələrlə səsləndirdi. Lakin bu bəyanatlar yalnız İranın regiondakı gücsüzlüyünü göstərir. İranın sözügedən siyasəti, əslində, Azərbaycana və onun müttəfiqlərinə qarşı açıq bir qarşıdurma cəhdidir və bu, ölkəmizin inkişafı və təhlükəsizliyi üçün birbaşa təhdid kimi qəbul edilir.
Azərbaycanın Zəngəzur Regionundakı Sülh və İqtisadi Maraqları
Azərbaycanın Zəngəzur bölgəsinə dair məqsədi tamamilə sülhsevər və iqtisadi tərəqqiyə yönəlmişdir. Bu ərazi, hüquqi və tarixi olaraq Azərbaycanın ayrılmaz bir hissəsidir və Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalanarsa, Zəngəzur Azərbaycan nəzarətinə keçəcək. Bu, regional inkişaf üçün mühüm bir addım olacaqdır, lakin İran bu addımı yanlış istiqamətdə şərh edir.
İranın “bu, mənə zərərdir” deməsi tamamilə əsassızdır. Əksinə, Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Azərbaycan yalnız öz sərhədləri daxilində deyil, həm də Türkiyə və Qərbi Asiya, eləcə də Avropaya iqtisadi və siyasi əlaqələrini genişləndirəcək. Bu yolun genişlənməsi, Azərbaycanın Afrika ölkələrinə qədər ticarət və nəqliyyat imkanlarını artıracaq və ölkəmizin iqtisadi inkişafına mühüm təsir göstərəcəkdir.
Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı məqsədi tamamilə iqtisadi və sülhə əsaslanmışdır. Lakin İran, Azərbaycanın bu addımını öz maraqlarına təhlükə kimi görərək, bu inkişaflara qarşı çıxır. İran iddia edir ki, bu dəhlizin Azərbaycanın nəzarətinə keçməsi onun geosiyasi maraqlarına ziddir. Halbuki bu iddia reallıqdan uzaqdır, çünki Azərbaycan bu yol vasitəsilə nəinki öz iqtisadi inkişafını təmin edəcək, həm də regionun bütün ölkələri üçün yeni iqtisadi fürsətlər yaradacaq.
İranın Maneələri və Qonşulara Şübhəsi
İranın Azərbaycanın bu strateji dəhlizə çatmaq istəyini əngəlləməsi, İslam Respublikasının əvvəlki bəyanatlarının əksinə olaraq, Azərbaycanın tərəqqisini dəstəkləmədiyini açıq şəkildə göstərir. İran, Azərbaycanın inkişafını öz maraqları üçün təhlükə kimi görür və bu, İranın qonşularına qarşı tarixi şübhəsindən qaynaqlanır. Tarixi olaraq, İran bir çox regionu, o cümlədən Azərbaycan, Gürcüstan, Əfqanıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Yəmən, Bəhreyn, İraq, Suriya və Livanı “Böyük İran”ın bir hissəsi kimi qəbul etmişdir. İllərdir öz xalqına Azərbaycanı İranın “şimal əyaləti” kimi təqdim edir və sülh yolu ilə bu torpaqları geri qaytarmağı vəd edir.
İranın Xülyaları və Reallıq
Lakin bu xəyal heç vaxt reallığa çevrilməyəcəkdir. İmperiyaların dövrü artıq bitmişdir və müasir dünyada beynəlxalq sərhədlər mövcuddur. İranın Azərbaycan üzərində “irsi pay” iddiası yalnız bir mifdir və tarixi reallığa əsaslanmır. Azərbaycan, əzəli torpaqlarının bir hissəsi olan Tabriz, Ərdəbil və Zəncan üzərindəki haqqını həqiqi və haqlı olaraq qəbul edir və bu torpaqları öz vətənimizin bir hissəsi hesab edirik. İranın əks iddiaları isə yalnız tarixi səhv və yalandır. Azərbaycanın güclü milli iradəsi və müstəqilliyi, bu iddiaların heç birini həyata keçirməyə imkan verməyəcək və bizim ölkəmizin gələcəyi sülh, tərəqqi və suverenlik üzərində qurulmağa davam edəcəkdir.
İranın Bölücü Siyasətinin Tənqidi
Milli Məclisin üzvünün sözləri tamamilə doğrudur: “İran heç kimə lazım deyil, hətta Ermənistana belə!” İranın özünü regionda böyük bir aktor kimi görmək istəyi, yalnız təbliğat və yanlış iddialardan ibarətdir. Ruslar və ermənilər belə, bu dövlətdən heç bir ciddi yardım və ya dəstək gözləmir. Bu siyasət yalnız İranın özünə zərər verir, çünki İslam Respublikası özünü getdikcə təcrid edir. Azərbaycan və Ermənistan arasında mümkün bir sülh müqaviləsi imzalandığı təqdirdə, İran yalnız kənardan müşahidə edən bir ölkə olacaq.
Azərbaycan və İran arasında həm dini, həm də mədəni ortaq dəyərlər olmasına baxmayaraq, İranın Ermənistanı dəstəkləməsi, bölgədə sülh və sabitliyi pozmağa çalışması, bu dövlətin öz milli maraqlarından başqa heç nəyi önəmli saymadığını sübut edir. Bu, yalnız İranın müsəlman qardaşlarını tərk etməsi kimi qiymətləndirilməli deyil, həm də regiondakı hər cür normal inkişaf prosesinə qarşı yönəlmiş bir təhlükədir.
Daha Oxu: Azərbaycan Zəngəzur bölgəsini azad etmək istəyirmi? Zəngəzur bölgəsinin azad edilməsi üçün güc zəngi
Nəticə
İranın Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsindəki rolu və Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyi, regionda sabitlik və əməkdaşlıq imkanlarını sınağa çəkir. İran, Azərbaycanın bu strateji yol vasitəsilə öz iqtisadi inkişafını gücləndirməsini və regionda daha böyük rol oynamasını təhdid kimi görsə də, Azərbaycan sülh və tərəqqi istiqamətində qətiyyətli addımlar atmağa davam edir. İmperiyaların dövrü bitmişdir, və müasir dünyada sərhədlərə hörmət etmək, dövlətlərin inkişafına mane olmamaq İran üçün də vacib bir prinsip olmalıdır. Azərbaycanın suverenliyi və ərazi bütövlüyü beynəlxalq səviyyədə tanınmışdır və bu mövqeyə qarşı yönəlmiş hər hansı iddialar reallıqla uzlaşmır.
İranın Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsində oynadığı rolu kəskin şəkildə tənqid etməliyik. İranın bölücü və təxribatçı siyasəti, yalnız öz maraqlarına xidmət edir və Azərbaycan kimi müstəqil ölkələrin güclənməsinə mane olmağa çalışır. Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü haqlı olaraq qeyd edir ki, İran bölgədə heç kimə lazım deyil. Ermənistanın belə ona ehtiyacı yoxdur, çünki İranın geosiyasi iddiaları yalnız onun təcridini artırır və regionun reallıqları ilə üst-üstə düşmür. Azərbaycanın güclü müttəfiqləri və aydın strateji hədəfləri vardır və bu yolda İranın maneələri uğursuzluğa məhkumdur.
