Elm bəzən bizə romanlardan çıxmış kimi görünən hadisələri təqdim edir. 2019-cu ildə LIGO və Virgo rəsədxanalarının qeydə aldığı GW190521 qravitasiya hadisəsi məhz belə nümunələrdən biridir. Bu siqnal o qədər qısa, qəfil və qeyri-adi idi ki, elm adamlarını illərlə düşündürdü.
Çinli tədqiqatçıların yeni araşdırması isə hekayəyə daha da maraqlı bir çalar qatır: ola bilsin ki, bu siqnal bizim kainatdan deyil, başqa bir kainatdan, çökən körpü (kormdəl) vasitəsilə bizə çatıb. Əgər bu fərziyyə həqiqətə çevrilsə, insanlıq ilk dəfə başqa bir aləmin izinə şahid olmuş ola bilər.
GW190521 Hadisəsi: Qısa və Kəskin Siqnal
Ənənəvi olaraq iki qara dəlik bir-birinə yaxınlaşanda, əvvəlcə zəif dalğalar yaranır, sonra güclənərək uzun və davamlı bir “mahnı”ya çevrilir. Amma GW190521-də bu başlanğıc hissə yox idi. Hadisə cəmi 0.1 saniyədən də qısa çəkdi və elmi ictimaiyyəti çaşqın qoydu.
Hesablamalara görə, bu birləşmənin nəticəsi 142 Günəş kütləsinə bərabər nəhəng qara dəlik olmalı idi. Bu qədər güclü qarşılıqlı təsir isə daha geniş siqnal doğurmalı idi. Elə buna görə də alimlər “adi birləşmə ssenarisi”nin yeganə cavab olmadığı qənaətinə gəldilər.
Körpü Hipotezi: Paralel Kainatdan Gələn Dalğa?
Çin Elmlər Akademiyasından Çi Layın rəhbərlik etdiyi qrup fərqli bir model irəli sürdü. Onlara görə, ola bilər ki, bu hadisədə iki qara dəliyin toqquşması bir körpü (wormhole) yaradıb. Körpü isə çox qısa müddətdə çöküb və yalnız qısa, iti siqnal buraxıb.
Əgər belədirsə, GW190521 bəlkə də insanlığın ilk dəfə başqa bir kainatdan məlumat alması deməkdir. Bu isə elm tarixində inqilabi bir kəşf ola bilər.
Ənənəvi Model və Yeni Fərziyyə
Araşdırma qrupu həm ənənəvi “qara dəliklərin təsadüfi qarşılaşması” modelini, həm də “körpü fərziyyəsini” riyazi olaraq simulyasiya etdi. Hər iki model siqnalı izah edə bilsə də, standart model bir qədər daha uyğun görünür. Lakin fərq böyük deyil.
Bu isə o deməkdir ki, körpü ssenarisi hələlik masadan qaldırılmayıb. Gələcək müşahidələr və yeni texnologiyalar bu sirri açmaq üçün əsas rol oynayacaq.
Daha Sonrakı Böyük Hadisələr
2023-cü ildə qeydə alınmış GW231123 hadisəsi isə indiyədək müşahidə olunan ən böyük qara dəlik birləşməsi oldu. Burada 225 Günəş kütləsinə bərabər obyekt formalaşdı və bu siqnal da qısa davam etdi. Bu oxşarlıqlar alimlərə müxtəlif hadisələri müqayisə etmək və fərziyyələri sınaqdan keçirmək üçün fürsət yaradır.
Əsas Ssenarilərin Müqayisəsi
| Ssenari | İzah | Güclü tərəflər | Çatışmazlıqlar |
| Adi qara dəlik birləşməsi | İki qara dəliyin təsadüfi yaxınlaşaraq birləşməsi | Standart nəzəriyyə ilə uyğun gəlir, müşahidələrə yaxındır | Qısa və qəfil siqnal tam izah olunmur |
| Körpü hipotezi | İki qara dəliyin yaratdığı körpünün çökməsi | Başqa kainatdan siqnal ehtimalını gündəmə gətirir, maraqlı perspektivlər açır | Fiziki əsasları zəifdir, sübut üçün əlavə müşahidələr lazımdır |
Bu kimi hadisələr elm üçün sadəcə sirli siqnallar deyil, həm də kainatın dərinliklərinə açılan pəncərədir. Əgər körpülər mövcuddursa, onlar sadəcə nəzəri konsepsiya deyil, real kosmik quruluşlar ola bilər. Bu, həm qravitasiya fizikası, həm də çox-kainat nəzəriyyələri üçün yeni mərhələ deməkdir.
Proqnozlara görə, yaxın onillikdə daha həssas detektorlar LISA (Avropa Kosmik Agentliyi) və yeni nəsil qravitasiya rəsədxanaları bu tip qısa və qəribə hadisələri daha çox qeydə alacaq. Ən azı, GW190521 və GW231123 kimi hadisələrin müqayisəsi körpü fərziyyəsini sınamaq üçün real imkanlar yaradacaq.
Daha Oxu: Tianwen-2 iki naməlum göy cismini araşdıracaq
Yekun
GW190521 hələ də tam açılmamış bir sirrdir. Ənənəvi qara dəlik birləşməsi ehtimalı daha güclü görünür, lakin körpü fərziyyəsi elm üçün həyəcanverici alternativ olaraq qalır. Gələcək müşahidələr və texnoloji inkişaflar bu tapmacanın həllini müəyyən edəcək.
FAQ
GW190521 nədir?
2019-cu ildə qeydə alınmış, cəmi 0.1 saniyəlik qravitasiya hadisəsidir.
Körpü (wormhole) fərziyyəsi nəyi izah edir?
Hadisənin başqa kainatdan gəldiyini və siqnalın körpü vasitəsilə bizə çatdığını iddia edir.
Hansı ssenari daha real görünür?
Hazırda ənənəvi qara dəlik birləşməsi ehtimalı daha güclüdür, amma körpü fərziyyəsi də inkar olunmur.
Gələcəkdə bu fərziyyə necə sınaqdan keçiriləcək?
Yeni nəsil qravitasiya dalğa detektorları (məsələn, LISA) daha çox və dəqiq hadisələr qeydə alaraq fərziyyələri sınayacaq.
