Təsəvvür edin ki, bir astronavt bilinməyən bir planetdə itkin düşüb. Rabitə sistemləri sıradan çıxıb, kompas heç bir kömək etmir və o, yalnız göyə baxa bilər. Hər hansı bir planetdə, bizim Yerimizdə olduğu kimi, hər zaman yolu göstərən bir “Qütb Ulduzu” varmı? Bu sual, müxtəlif planetlərdə göyün necə bir yönləndirmə vasitəsi olduğunu araşdıran möhtəşəm bir sorğudur və bizə kosmosdakı səyahətlərimizin hansı çətinliklərlə qarşılaşacağını göstərir.
Ağır çəkili kosmos gəmisində bir astronavtın qayıdışı, hər zaman ətraf mühitin təbiətinə bağlıdır. Yerin təbii qütb ulduzları ilə təchiz edilmiş göyü ilə müqayisədə, başqa planetlərdə göy cisimləri fərqli və bəzən o qədər də köməkçi olmaya bilər. Bu yazıda biz bu sualı ətraflı şəkildə müzakirə edirik: Digər planetlərdə astronavtlar hansı ulduzlara əsaslanaraq yönlərini tapa bilərlər?
Kosmosun sonsuzluğunda və bilinməyən dünyalarda hər bir planet özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Bu xüsusiyyətlərdən biri də, astronavtların yön tapmaq üçün istifadə etdikləri göy cisimləri, xüsusilə də “Qütb Ulduzu”dur. Yerin səmasında bizim üçün tanış olan bu ulduz, hər zaman şimalı göstərir və astronavtlar bununla yönlərini müəyyən edirlər. Ancaq digər planetlərdə də belə bir ulduz varmı və bu ulduzlar astronavtların yön tapmalarına kömək edirmi? Bu sualın cavabı həm maraqlıdır, həm də digər planetlərin xüsusiyyətlərini daha yaxşı başa düşməyimizə kömək edir.
Yerin səmasında Qütb Ulduzu və ya Polaris, şimalda sabit bir nöqtə olaraq görünür. Amma bu cür ulduzların digər planetlərdə də mövcud olması mümkündür. Yer dövrəsində fırlanarkən, onun qütbləri təkrarlanan bir dövrə ilə hərəkət edir. Bu hərəkətə “oxalma hərəkəti” deyilir və bu da deməkdir ki, Yer üzərindəki Qütb Ulduzu, 4000 il ərzində, şimalın görünən ən yaxın ulduzu olub, əvvəlki dövrlərdə isə başqa ulduzlar bu rol oynamışdır.
Bununla yanaşı, digər planetlərdə də oxalma hərəkəti mövcuddur. Məsələn, Merkuriy, Günəşə ən yaxın planet olaraq, özünün dönmə oxunu Günəşlə yaxınlaşdırmışdır. Bu planetin şimal qütbu, “Draqo” bürcünün istiqamətində yerləşir və burada parlaq ulduzlar yoxdur. Bununla belə, astronavtlar bu ulduzları tapmaqda çətinlik çəkə bilər, amma yenə də bu bölgədə istiqamət tapmağa çalışmaq olar.
Lakin, Venerada vəziyyət tamamilə fərqlidir. Bu planetin səmasında buludlar o qədər sıx və geniş yayılmışdır ki, heç bir astronavt səmanı müşahidə edə bilməz. Venerada şimal və cənub qütbləri arasındakı fərq belə, səmanın bu planetdə heç bir yön göstərən ulduzu olmaması səbəbindən, yalnız zəif və qeyri-müəyyən ola bilər. Bu səbəbdən Venerada istiqamət tapmaq demək olar ki, mümkün deyil.
Marsda vəziyyət bir qədər fərqlidir. Bu planetin qütbləri, Yerin qütblərinə bənzər bir əyilməyə malikdir, amma təəssüf ki, Marsın səmasında istiqamət göstərən heç bir parlaq ulduz yoxdur. Burada daha yaxın ulduzlar var, amma onların görünüşü çox zəifdir və bu da astronavtların yönünü tapmalarını çətinləşdirir.
Böyük qaz planetləri olan Yupiter, Saturn, Uran və Neptunda isə vəziyyət daha da maraqlıdır. Bu planetlərdə, yeri gəlmişkən, heç bir astronavtın gəzməsi mümkün deyil, amma bu planetlərdə Qütb Ulduzlarının olub-olmaması maraqlıdır. Məsələn, Yupiterin şimal qütbu, “Draqo” bürcünün istiqamətində yerləşir, lakin burada parlaq ulduzlar yoxdur. Saturnun şimal qütbu ilə Yer arasındakı uyğunluq olsa da, burada parlaq bir ulduz tapmaq çətindir. Uranın və Neptunun isə özəlliyi ondan ibarətdir ki, bu planetlər öz oxlarından fərqli istiqamətlərə əyilmişdir və buna görə də burada parlaq ulduzlar tapmaq çətindir.
Son olaraq, uzaq planetlərə nəzər saldıqda, hələ də bu planetlərin qütb ulduzlarının necə işlədyini tam olaraq bilmirik. Lakin gələcəkdə bu planetlərin daha dərindən araşdırılması ilə, astronavtların bu planetlərdə yön tapma metodları daha aydın olacaqdır. Kosmosda gələcək səyahətlərdə, bu suallar əhəmiyyətli bir yer tutacaq və astronavtların yeni dünyalarda necə istiqamət alacaqları hələ də maraqlı bir mövzu olaraq qalır.
